- 追加された行はこの色です。
- 削除された行はこの色です。
#rst2hooktail_source
============================================================
divの座標変換不変性
============================================================
ベクトル解析で出てくるdiv(ダイバージェンス、発散)は、
他のデカルト座標系では果たして不変なのかということを
調べてみました。
divの表式
===================
ベクトル $\bm{A}$ に対して、 $\textrm{div}$ は以下のように
表わされます。
<tex>
\textrm{div}\bm{A}= \frac{\partial A_x}{\partial x}+\frac{\partial A_y}{\partial y}+\frac{\partial A_z}{\partial z} \tag{##}
</tex>
これから、あるデカルト座標系 $S$ のベクトル $\bm{A}$ の別のデカルト座標系 $S^\prime$ への変換を求めていきます。
実直交な変換行列を $U$ と書くと、
<tex>
\begin{pmatrix}
A_x \\
A_y \\
A_z
\end{pmatrix}
=
\begin{pmatrix}
u_{11} & u_{12} & u_{13} \\
u_{21} & u_{22} & u_{23} \\
u_{31} & u_{32} & u_{33}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
A_x^\prime \\
A_y^\prime \\
A_z^\prime
\end{pmatrix} \tag{##}
</tex>
位置座標 $\bm{r}=\begin{pmatrix} x \\ y \\ z \end{pmatrix}$
の変換行列は、実直交の行列 $U$ の逆行列 $U^{-1}$ は、転置したものに等しい $U^t=U^{-1}$ から、
の変換行列は、実直交の行列 $U$ の逆行列 $U^{-1}$ は、転置( $^T$ と表す)したものに等しい $U^T=U^{-1}$ から、
(下式はプライム $^\prime$ の位置が逆変換なのに注意)
<tex>
\begin{pmatrix}
x^\prime \\
y^\prime \\
z^\prime
\end{pmatrix}
=
\begin{pmatrix}
u_{11} & u_{21} & u_{31} \\
u_{12} & u_{22} & u_{32} \\
u_{13} & u_{23} & u_{33}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
x^\prime \\
y^\prime \\
z^\prime
\end{pmatrix} \tag{##}
</tex>
ここで、偏微分の座標変換を求めると、
<tex>
\frac{\partial}{\partial x} &= \frac{\partial}{\partial x^\prime} \ \frac{\partial x^\prime}{\partial x}
+\frac{\partial}{\partial y^\prime} \ \frac{\partial y^\prime}{\partial x}
+\frac{\partial}{\partial z^\prime} \ \frac{\partial z^\prime}{\partial x} \\
&= u_{11}\frac{\partial}{\partial x^\prime}
+u_{12}\frac{\partial}{\partial y^\prime}
+u_{13}\frac{\partial}{\partial z^\prime} \tag{##}
</tex>
という関係があるから、それを行列でまとめると、
等という関係があるから、それを行列でまとめると、
<tex>
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x} \\
\frac{\partial}{\partial y} \\
\frac{\partial}{\partial z}
\end{pmatrix}
=
\begin{pmatrix}
u_{11} & u_{12} & u_{13} \\
u_{21} & u_{22} & u_{23} \\
u_{31} & u_{32} & u_{33}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x^\prime} \\
\frac{\partial}{\partial y^\prime} \\
\frac{\partial}{\partial z^\prime}
\end{pmatrix} \tag{##}
</tex>
となります。
いよいよ、divの公式、式 $(1)$ に
いよいよ、divの公式、式 $(1)$ に式 $(2)$ と式 $(5)$ を代入します。
<tex>
\textrm{div}\bm{A} &=
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x}
\frac{\partial}{\partial y}
\frac{\partial}{\partial z}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
A_x \\
A_y \\
A_z
\end{pmatrix} \\
&=
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x} \\
\frac{\partial}{\partial y} \\
\frac{\partial}{\partial z}
\end{pmatrix}^T
\begin{pmatrix}
A_x \\
A_y \\
A_z
\end{pmatrix} \\
&=\Biggl(
\begin{pmatrix}
u_{11} & u_{12} & u_{13} \\
u_{21} & u_{22} & u_{23} \\
u_{31} & u_{32} & u_{33}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x^\prime} \\
\frac{\partial}{\partial y^\prime} \\
\frac{\partial}{\partial z^\prime}
\end{pmatrix}
\Biggr)^T
\begin{pmatrix}
u_{11} & u_{12} & u_{13} \\
u_{21} & u_{22} & u_{23} \\
u_{31} & u_{32} & u_{33}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
A_x^\prime \\
A_y^\prime \\
A_z^\prime
\end{pmatrix} \\
&=
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x^\prime}
\frac{\partial}{\partial y^\prime}
\frac{\partial}{\partial z^\prime}
\end{pmatrix}
\ U^T \ U \
\begin{pmatrix}
A_x^\prime \\
A_y^\prime \\
A_z^\prime
\end{pmatrix} \\
&=
\begin{pmatrix}
\frac{\partial}{\partial x^\prime}
\frac{\partial}{\partial y^\prime}
\frac{\partial}{\partial z^\prime}
\end{pmatrix}
\begin{pmatrix}
A_x^\prime \\
A_y^\prime \\
A_z^\prime
\end{pmatrix} \tag{##}
</tex>
となり、めでたく座標変換に対する不変性が示せました。
それでは、今日はこの辺で。
@@author:クロメル@@
@@accept:2010-01-08@@
@@category:物理数学@@
@@id:divOtherCoordinates@@