============================================================ スピン一重項と三重項のxy方向固有状態での展開 ============================================================ この記事は、 任意の方向を向いたスピンのxyz方向固有状態での展開_ という 記事の姉妹編です。 二電子のスピン波動関数のスピンのz成分 $S_z$ の 固有状態を $S_x,S_y$ の固有状態で展開してみました。 S=1,S_z=0の固有状態 ============================ 波動関数を基底、 |\uparrow \uparrow \rangle \ ,\ |\uparrow \downarrow \rangle \ , \ |\downarrow \uparrow \rangle \ ,\ |\downarrow \downarrow \rangle \tag{##} の順番にとります。 これらの線形結合により、z方向のスピン演算子、 $S_z=s_{z1}+s_{z2}$ は、 対角化されます。 s_z \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \frac{\hbar}{2} & 0 \\ 0 & -\frac{\hbar}{2} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_x \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 0 & \frac{\hbar}{2} \\ \frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_y \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 0 & -i\frac{\hbar}{2} \\ i\frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \rangle \\ |\downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} より、 s_{z1}\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \\ 0 & 0 & -\frac{\hbar}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & -\frac{\hbar}{2} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_{z2} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & -\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \\ 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & -\frac{\hbar}{2} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_{x1} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_{x2}\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}= \begin{pmatrix} 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} s_{y1}\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}= \begin{pmatrix} 0 & 0 & -i\frac{\hbar}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & -i\frac{\hbar}{2} \\ i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}\tag{##} s_{y2}\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}= \begin{pmatrix} 0 & -i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 \\ i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & -i\frac{\hbar}{2} \\ 0 & 0 & i\frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} ここで、例えば $s1$ の行列表示は、作用するのは一番目の矢印だけであって、 二番目の矢印を無視して、演算子が一番目の矢印の向きを変える時、 $\dfrac{\hbar}{2}$ を書き込みます。 以上より、だから、 S_z \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}&= (s_{z1}+s_{z2})\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} \hbar & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & -\hbar \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} S_x \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} &= (s_{x1}+s_{x2}) \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}\\ &= \begin{pmatrix} 0 & \frac{\hbar}{2} & \frac{\hbar}{2} & 0 \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ 0 & \frac{\hbar}{2} & \frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} S_y \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} &= (s_{y1}+s_{y2}) \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}\\ &= \begin{pmatrix} 0 & -i\frac{\hbar}{2} & -i\frac{\hbar}{2} & 0 \\ i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & -i\frac{\hbar}{2} \\ i\frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & -i\frac{\hbar}{2} \\ 0 & i\frac{\hbar}{2} & i\frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix}\tag{##} \bm{S}^2 \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} &= (S_x^2+S_y^2+S_z^2)\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \\ &= \Biggl( \begin{pmatrix} \frac{\hbar^2}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar^2}{2} \\ 0 & \frac{\hbar^2}{2} & \frac{\hbar^2}{2} & 0 \\ 0 & \frac{\hbar^2}{2} & \frac{\hbar^2}{2} & 0 \\ \frac{\hbar^2}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar^2}{2} \end{pmatrix} + \begin{pmatrix} \frac{\hbar^2}{2} & 0 & 0 & -\frac{\hbar^2}{2} \\ 0 & \frac{\hbar^2}{2} & \frac{\hbar^2}{2} & 0 \\ 0 & \frac{\hbar^2}{2} & \frac{\hbar^2}{2} & 0 \\ -\frac{\hbar^2}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar^2}{2} \end{pmatrix} + \begin{pmatrix} \hbar^2 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \hbar^2 \end{pmatrix} \Biggr)\begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle |\uparrow \downarrow \rangle |\downarrow \uparrow \rangle |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} 2\hbar^2 & 0 & 0 & 0 \\ 0 & \hbar^2 & \hbar^2 & 0 \\ 0 & \hbar^2 & \hbar^2 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & 2\hbar^2 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} ここで、 P=\frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} 1 & 1 \\ 1 & -1 \end{pmatrix}=P^{-1} として、式 $(14)$ の $\hbar^2$ の部分を行列 $P$ で対角化すると、 A \begin{pmatrix} |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \end{pmatrix} &\equiv \begin{pmatrix} \hbar^2 & \hbar^2 \\ \hbar^2 & \hbar^2 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \end{pmatrix} \\ &\to P^{-1}APP^{-1} \begin{pmatrix} |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} 2\hbar^2 & 0 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} |\uparrow \downarrow \rangle + |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle - |\downarrow \uparrow \rangle \end{pmatrix} \tag{##} よって、 $S=1,(2\hbar^2=1\cdot(1+1)\hbar^2)$ (三重項) |\uparrow \uparrow \rangle \tag{##} \frac{1}{\sqrt{2}}(|\uparrow \downarrow \rangle + |\downarrow \uparrow \rangle ) \tag{##} |\downarrow \downarrow \rangle \tag{##} と $S=0,(0\hbar^2 = 0 \cdot (0+1)\hbar^2)$ (一重項) \frac{1}{\sqrt{2}}(|\uparrow \downarrow \rangle - |\downarrow \uparrow \rangle ) \tag{##} に分かれます。古典的な描像を図にするならば、下図のようになります。 .. image :: chromel-SxSyEigen-01-t.png S_x,S_yの固有状態の準備 =============================== まずは、固有関数の展開に必要な $S_x$ の固有状態を準備します。 以下では簡単のため、 \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ |\uparrow \downarrow \rangle \\ |\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \to \begin{pmatrix} 1 \\ 1 \\ 1 \\ 1 \end{pmatrix} \begin{pmatrix} |\uparrow \uparrow \rangle \\ -|\uparrow \downarrow \rangle \\ -|\downarrow \uparrow \rangle \\ |\downarrow \downarrow \rangle \end{pmatrix} \to \begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ -1 \\ 1 \end{pmatrix} 等と書くことにします。 S_x &= s_{x1}+s_{x2} \\ &= \begin{pmatrix} 0 & \frac{\hbar}{2} & \frac{\hbar}{2} & 0 \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ \frac{\hbar}{2} & 0 & 0 & \frac{\hbar}{2} \\ 0 & \frac{\hbar}{2} & \frac{\hbar}{2} & 0 \end{pmatrix} \tag{##} 固有値は、 $\lambda=\hbar,0(\mathrm{repeated} \ \mathrm{root}),-\hbar$ です。(ただし、repeated rootは、重解を表す。) 固有ベクトルは、 $\lambda=\hbar$ に対し、 |S=1,S_x=1 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ 1 \\ 1 \\ 1 \end{pmatrix} また、 $\lambda=-\hbar$ に対し、 |S=1,S_x=-1 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ -1 \\ 1 \end{pmatrix} そして、 $\lambda=0$ に対し、 |S=1,S_x=0 \rangle = \frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ -1 \end{pmatrix} , |S=0,S_x=0 \rangle = \frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} 0 \\ 1 \\ -1 \\ 0 \end{pmatrix} 同様に、 $S_y$ の固有関数を求めると、 |S=1,S_y=1 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ i \\ i \\ -1 \end{pmatrix} |S=1,S_y=-1 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -i \\ -i \\ -1 \end{pmatrix} |S=1,S_y=0 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ 1 \end{pmatrix} , |S=0,S_y=0 \rangle = \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 0 \\ 1 \\ -1 \\ 0 \end{pmatrix} よって、 $S_z$ の固有状態を今求めた $S_x,S_y$ の固有ベクトルで表現すると、 |S=1,S_z=1 \rangle &= \begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ 0 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{2} \left( \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ 1 \\ 1 \\ 1 \end{pmatrix} + \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ -1 \\ 1 \end{pmatrix} + \sqrt{2} \frac{1}{\sqrt{2}}\begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ -1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{2} \left( |S=1,S_x=1 \rangle + |S=1,S_x=-1 \rangle +\sqrt{2}|S=1,S_x=0 \rangle \right) \tag{##} |S=1,S_z=-1 \rangle &= \begin{pmatrix} 0 \\ 0 \\ 0 \\ 1 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{2} \left( \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ 1 \\ 1 \\ 1 \end{pmatrix} + \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ -1 \\ 1 \end{pmatrix} - \sqrt{2} \frac{1}{\sqrt{2}}\begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ -1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{2} \left( |S=1,S_x=1 \rangle + |S=1,S_x=-1 \rangle -\sqrt{2}|S=1,S_x=0 \rangle \right) \tag{##} |S=1,S_z=0 \rangle &= \frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} 0 \\ 1 \\ 1 \\ 0 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{\sqrt{2}} \left( \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ 1 \\ 1 \\ 1 \end{pmatrix} - \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ -1 \\ 1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{\sqrt{2}} \left( |S=1,S_x=1 \rangle - |S=1,S_x=-1 \rangle \right) \tag{##} また、 $S_y$ に関しても同様に、 |S=1,S_z=1 \rangle &= \begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ 0 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{2} \left( \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ i \\ i \\ -1 \end{pmatrix} + \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -i \\ -i \\ -1 \end{pmatrix} + \sqrt{2} \frac{1}{\sqrt{2}}\begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ 1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{2} \left( |S=1,S_y=1 \rangle + |S=1,S_y=-1 \rangle +\sqrt{2}|S=1,S_y=0 \rangle \right) \tag{##} |S=1,S_z=-1 \rangle &= \begin{pmatrix} 0 \\ 0 \\ 0 \\ 1 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{2} \left( - \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ i \\ i \\ -1 \end{pmatrix} - \frac{1}{2} \begin{pmatrix} 1 \\ -i \\ -i \\ -1 \end{pmatrix} + \sqrt{2} \frac{1}{\sqrt{2}}\begin{pmatrix} 1 \\ 0 \\ 0 \\ 1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{2} \left(-|S=1,S_y=1 \rangle - |S=1,S_y=-1 \rangle +\sqrt{2}|S=1,S_y=0 \rangle \right) \tag{##} |S=1,S_z=0 \rangle &= \frac{1}{\sqrt{2}} \begin{pmatrix} 0 \\ 1 \\ 1 \\ 0 \end{pmatrix} \\ &= \frac{1}{\sqrt{2}i} \left( \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ i \\ i \\ -1 \end{pmatrix} - \frac{1}{2}\begin{pmatrix} 1 \\ -i \\ -i \\ -1 \end{pmatrix} \right) \\ &= \frac{1}{\sqrt{2}i} \left( |S=1,S_y=1 \rangle - |S=1,S_y=-1 \rangle \right) \tag{##} |S=0,S_z=0 \rangle &= \begin{pmatrix} 0 \\ 1 \\ -1 \\ 0 \end{pmatrix} \\ &= |S=0,S_x=0 \rangle \\ &= |S=0,S_y=0 \rangle \tag{##} となります。式 $(23)$ と式 $(26)$ に注目してみましょう。 |S=1,S_z=0 \rangle &= \frac{1}{\sqrt{2}} \left( |S=1,S_x=1 \rangle - |S=1,S_x=-1 \rangle \right) \\ &= \frac{1}{\sqrt{2}i} \left( |S=1,S_y=1 \rangle - |S=1,S_y=-1 \rangle \right) \tag{##} となっていますね。 これは、x軸とy軸の周りの回転が、 正と負の両方向の回転が重なっていることを表しています。 古典論では、考えられない状態ですね(^_^;) それでは、今日はこの辺で。お疲れ様でした^^ .. _任意の方向を向いたスピンのxyz方向固有状態での展開: http://hooktail.sub.jp/quantum/spinOfArbitraryDirection/ @@author:クロメル@@ @@accept:2009-12-18@@ @@category:量子力学@@ @@id:developOfSingletTriplet@@