============================================================ divの座標変換不変性 ============================================================ ベクトル解析で出てくるdiv(ダイバージェンス、発散)は、 他のデカルト座標系では果たして不変なのかということを 調べてみました。 次の記事は、 rotの座標変換_ です。 divの表式 =================== ベクトル $\bm{A}$ に対して、 $\textrm{div}$ は以下のように 表わされます。 \textrm{div}\bm{A}= \frac{\partial A_x}{\partial x}+\frac{\partial A_y}{\partial y}+\frac{\partial A_z}{\partial z} \tag{##} これから、あるデカルト座標系 $S$ のベクトル $\bm{A}$ の別のデカルト座標系 $S^\prime$ への変換を求めていきます。 実直交な変換行列を $U$ と書くと、 \begin{pmatrix} A_x \\ A_y \\ A_z \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} u_{11} & u_{12} & u_{13} \\ u_{21} & u_{22} & u_{23} \\ u_{31} & u_{32} & u_{33} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} A_x^\prime \\ A_y^\prime \\ A_z^\prime \end{pmatrix} \tag{##} 実直交の行列 $U$ の逆行列 $U^{-1}$ は、転置( $^T$ と表す)したものに等しい $U^T=U^{-1}$ から、 位置座標 $\bm{r}=\begin{pmatrix} x \\ y \\ z \end{pmatrix}$ の変換行列は、 (下式はプライム $^\prime$ の位置が逆変換なのに注意。つまり、下の式は行列 $U$ が転置行列であって、 式 $(2)$ と式 $(3)$ の変換性は同じ。) \begin{pmatrix} x^\prime \\ y^\prime \\ z^\prime \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} u_{11} & u_{21} & u_{31} \\ u_{12} & u_{22} & u_{32} \\ u_{13} & u_{23} & u_{33} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} x \\ y \\ z \end{pmatrix} \tag{##} ここで、偏微分の座標変換を求めると、 \frac{\partial}{\partial x} &= \frac{\partial}{\partial x^\prime} \ \frac{\partial x^\prime}{\partial x} +\frac{\partial}{\partial y^\prime} \ \frac{\partial y^\prime}{\partial x} +\frac{\partial}{\partial z^\prime} \ \frac{\partial z^\prime}{\partial x} \\ &= u_{11}\frac{\partial}{\partial x^\prime} +u_{12}\frac{\partial}{\partial y^\prime} +u_{13}\frac{\partial}{\partial z^\prime} \tag{##} 等という関係があるから、それを行列でまとめると、 \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x} \\ \frac{\partial}{\partial y} \\ \frac{\partial}{\partial z} \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} u_{11} & u_{12} & u_{13} \\ u_{21} & u_{22} & u_{23} \\ u_{31} & u_{32} & u_{33} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x^\prime} \\ \frac{\partial}{\partial y^\prime} \\ \frac{\partial}{\partial z^\prime} \end{pmatrix} \tag{##} となります。 本題 =============== いよいよ、divの公式、式 $(1)$ に式 $(2)$ と式 $(5)$ を代入します。 \textrm{div}\bm{A} &= \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x} \frac{\partial}{\partial y} \frac{\partial}{\partial z} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} A_x \\ A_y \\ A_z \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x} \\ \frac{\partial}{\partial y} \\ \frac{\partial}{\partial z} \end{pmatrix}^T \begin{pmatrix} A_x \\ A_y \\ A_z \end{pmatrix} \\ &=\Biggl( \begin{pmatrix} u_{11} & u_{12} & u_{13} \\ u_{21} & u_{22} & u_{23} \\ u_{31} & u_{32} & u_{33} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x^\prime} \\ \frac{\partial}{\partial y^\prime} \\ \frac{\partial}{\partial z^\prime} \end{pmatrix} \Biggr)^T \begin{pmatrix} u_{11} & u_{12} & u_{13} \\ u_{21} & u_{22} & u_{23} \\ u_{31} & u_{32} & u_{33} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} A_x^\prime \\ A_y^\prime \\ A_z^\prime \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x^\prime} \frac{\partial}{\partial y^\prime} \frac{\partial}{\partial z^\prime} \end{pmatrix} \ U^T \ U \ \begin{pmatrix} A_x^\prime \\ A_y^\prime \\ A_z^\prime \end{pmatrix} \\ &= \begin{pmatrix} \frac{\partial}{\partial x^\prime} \frac{\partial}{\partial y^\prime} \frac{\partial}{\partial z^\prime} \end{pmatrix} \begin{pmatrix} A_x^\prime \\ A_y^\prime \\ A_z^\prime \end{pmatrix} \tag{##} となり、めでたく座標変換に対する不変性が示せました。 それでは、今日はこの辺で。 続きは こちら_ 。 .. _rotの座標変換: http://hooktail.sub.jp/vectoranalysis/rotAnotherCoordinates/ .. _こちら: http://hooktail.sub.jp/vectoranalysis/rotAnotherCoordinates/ @@author:クロメル@@ @@accept:2010-01-08@@ @@category:ベクトル解析@@ @@id:divAnotherCoordinates@@